Dit schooljaar zwaaien we enkele opgeleide ‘ervaringsdeskundigen in de armoede en sociale uitsluiting’ uit. Deze cursisten volgden een intensief traject van vier jaar dat bestaat uit een éénjarig voortraject, gevolgd door een beroepsopleiding van drie jaar. Van kinds af aan hebben deze cursisten ervaring met armoede en sociale uitsluiting. Deze ervaringen willen ze nu inzetten in een beroepscontext om zo als brugfiguur aan de slag te gaan tussen de wereld van de armen en de niet-armen.
Waarom kozen jullie voor de opleiding EDAS?
Wat we gemeenschappelijk hebben, is dat we allen van kinds af aan ervaring hebben met armoede en sociale uitsluiting. Het gaat om negatieve ervaringen, zoals gemis, pijn, uitsluiting, onzekerheid en stress. En ook het gevoel van nergens terecht te kunnen, niet gehoord of gezien te worden, schaamte, onmacht … Maar er zijn ook positieve ervaringen, zoals contacten met mensen die in ons geloofden en ons op gepaste wijze ondersteunden en die ons als voorbeeldfiguren inspireerden.
In de EDAS-opleiding hoopten we gelijkgestemden te ontmoeten. Ook sprak het aan om van onze ervaring onze job te maken, iets te betekenen voor andere mensen in armoede, en de brug te helpen maken naar hulpverleningsinstanties. Onze armoede-ervaring werd zo juist een kracht en rijkdom, iets dat we konden gebruiken.
Dat er in de opleiding vooral aandacht zou zijn voor de (gekwetste) binnenkant van mensen was ook iets dat ons sterk aansprak en anders was dan bij andere opleidingen.
Wat betekent de opleiding: voor jullie? En jullie gezin?
De opleiding gaf ons veel meer zelfvertrouwen en de durf om weer te dromen en zorgde ervoor dat er deuren opengingen. Zo denken sommigen van ons eraan om verder te studeren. Ook deed de opleiding ons beter begrijpen waar reacties of beslissingen vandaan kunnen komen, waardoor we zaken beter konden plaatsen. Dit zorgt op zijn beurt voor betere relaties en communicatie.
We ervaren dat we een groei gemaakt hebben op vlak van persoonlijke ontwikkeling. We kregen de kans om eigen keuzes te maken en durven nu zelf meer bepalen.
Dit alles heeft een positief effect op ons gezin en onze omgeving. Zij worden een stuk meegetrokken in de opleiding. Dat zie je bijvoorbeeld bij een zoon die assertiever wordt of een dochter die de reflex heeft om te onderzoeken waar gedrag vandaan komt, in plaats van te oordelen.
Anderzijds botst het soms met familieleden of vrienden omdat we een andere kijk ontwikkelen of meer opkomen voor onszelf. We zien het als ‘sterker’ worden, maar zij zien het soms als ‘stouter’. Bijvoorbeeld doordat we minder volgzaam zijn en meer onze eigen mening of weg volgen. De opleiding vraagt dus ook wel wat. Ook het brengen van ons levensverhaal en dit verwerken, jezelf ‘tegenkomen’ …
Hoe ga je te werk als ervaringsdeskundige? Wat houdt de job in?
Als ervaringsdeskundige (ED) maak je de brug tussen de hulpverlening/het beleid en mensen in armoede. Vanuit onze armoede-ervaring en bijhorende voelsprieten, maken we vlot contact met cliënten en winnen we gemakkelijk hun vertrouwen. We maken de binnenkant bespreekbaar. Zo knikt een cliënt bijvoorbeeld ‘ja’, maar voel je aan dat die persoon niet durft te weigeren. Op dat moment toetsen we af of vragen we door. We helpen ook verwoorden. Bijvoorbeeld: ‘je bent echt kwaad’ en dan merken we dat de persoon opgelucht is dat het wordt gezien en dat het mag.
Een voordeel als ervaringsdeskundige is dat we geen vastomlijnde doelen hebben, waardoor we ons heel flexibel kunnen opstellen en vanuit een open houding kunnen luisteren. Onze positie is dus anders. We zijn geen hulpverleners, wel werken we steeds in tandem met hen om de brug te maken.
Als ED zijn we overal inzetbaar waar kansarmoede en sociale uitsluiting zich kunnen voordoen: in OCMW’s, scholen, VDAB, Kind en gezin, Pleegzorg, voorzieningen, CLB …
Waarom is het belangrijk om als samenleving ervaringsdeskundigen in te schakelen in organisaties én in het beleid?
Om armoede te bestrijden is het belangrijk om armoede te begrijpen. Daarvoor is kennis en ervaring nodig van wat we benoemen als de ‘binnenkant’, wat armoede met iemand doet. Je kan dat in theorie wel weten of begrijpen, maar het zelf ervaren is toch anders. We merken dat het delen van onze armoede-ervaringen - dus een inkijk geven in onze binnenkant - meer effect heeft. Het doet mensen stil staan. Want ieder vertrekt vanuit zijn eigen leefwereld, logica en ervaring. Door het delen van deze kennis, verbreden we die logica. Maar ook omgekeerd leren wij van de leefwereld en logica van hulpverleners. Wij verbreden onze kijk ook. We brengen eigenlijk onze kennis, ervaring en theorie samen.
We merken dat onze collega-hulpverleners onder tijds- en prestatiedruk staan. Daardoor zijn aanvulling en ondersteuning welkom, zowel ten aanzien van hen als ten aanzien van cliënten.
Bovendien is het actief betrekken van mensen in armoede bij armoedebestrijding een logische stap. Het gaat erom om volwaardige participatie en inspraak mogelijk te maken en mensen in armoede een stem te geven.
Eigenlijk is een opgeleide ervaringsdeskundige een soort tolk voor moeilijke woorden, maar ook voor moeilijke gevoelens. We tolken van mensen in (kans)armoede naar hulpverlening en beleid toe, maar ook omgekeerd.
Wat is jullie kijk op (de bestrijding van) armoede?
Armoede is meer dan een gebrek aan geld, het gaat om uitsluiting op verschillende levensdomeinen, die bovendien nauw verweven zijn. Een echt armoedeweb dus, waar je niet zomaar uit kan komen. Armoede is chronische stress, waardoor aangeboden kansen niet gegrepen kunnen worden, waardoor je dag per dag moet leven en dus eigenlijk moet ‘overleven’ in plaats van te ‘leven’.
Armoedebestrijding betekent daarom vooral goed luisteren, samen aan de slag gaan, volgens het tempo van de mensen zelf. Als ervaringsdeskundige help je de onzichtbare vicieuze cirkel te doorbreken. Dit is iets dat tijd vraagt en zich vooral niet laat forceren.
Armoedebestrijding betekent evenzeer inzetten op structurele maatregelen: een menswaardig inkomen, goede en betaalbare huisvesting en energie … Ook op beleidsniveau zijn ervaringsdeskundigen nodig. Zo is het bijvoorbeeld een beleidskeuze geweest om de opleiding niet langer te financieren. We betreuren dit sterk.
Hoe ziet de toekomst eruit? Wat willen jullie nog realiseren?
We willen als opgeleide ervaringsdeskundige aan de slag gaan. Tegelijk leeft bij ons de bezorgdheid of dit zal lukken. Er is zeker werk genoeg, de nood is hoog, ook in de nasleep van de coronacrisis. Maar de middelen om een ervaringsdeskundige in dienst te nemen zijn niet altijd voor handen, al willen organisaties dit graag.
Sommigen van ons denken aan verder studeren. Tegelijk leeft de bezorgdheid dat dit in strijd zal zijn met hetgeen we nu geleerd hebben. Onze positie en mogelijkheden als ervaringsdeskundige zijn uniek. Als we bijvoorbeeld aangesteld worden als maatschappelijk werker, hebben we die vrijheid niet.
We hopen een verschil te maken, in het leven van mensen in armoede, maar ook bij het (armoede)beleid, zodat er structureel echt iets kan veranderen.
We wensen jullie veel succes!
Cursisten uit de opleiding ‘Ervaringsdeskundige in de armoede en sociale uitsluiting’